گروه فرهنگ و هنر قدس،صبا  کریمی: نمایش‌هایی که امروز با محوریت قیام عاشورا روی صحنه می‌روند در واقع برآمده از بطن نمایش‌های آیینی و مذهبی هستند که شکلی دیگر به خود گرفته و به شیوه‌های متفاوتی و در قالب داستان‌های امروزی یا روایت برشی از تاریخ خلق می‌شوند. در این میان، مردم به واسطه ریشه‌های مذهبی و ارادت به ساحت ائمه اطهار(ع) همواره پیگیر و علاقه‌مند به این نمایش‌ها بوده‌اند. با این حال آثار عاشورایی طی سال‌های اخیر دچار افت و خیزهای فراوانی شده است. گاه با تکرار بی‌رویه یک اثر و یا کارهای ضعیف به استقبال محرم رفته‌ و فضای تئاتری را عاشورایی کرده‌ایم، در حالی که به نظر می‌رسد این حوزه از تئاتر ظرفیت‌های فراوانی برای به‌تصویرکشیدن فلسفه عاشورا دارد.

تئاتر مذهبی کم‌رونق شده است

کوروش زارعی، مدیر مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری و کارگردان و بازیگر تئاتر، درباره تئاتر مذهبی و جایگاه آن در هنرهای نمایشی با اشاره به اینکه تئاتر عاشورایی وضعیت چندان مناسبی ندارد، می‌گوید: تئاتر عاشورایی یا بهتر بگویم تئاتر مذهبی طی سال‌های اخیر از رونق چندانی برخوردار نیست و متأسفانه این ضعف به سال‌های قبل برمی‌گردد که این‌گونه مدیریت شده است. در صورتی که مسؤولان بلندپایه فرهنگی باید توجه بیشتری به نمایش‌های عاشورایی و اساساً تئاتر مذهبی نشان دهند. از طرفی دیگر هم نمی‌توان تئاتر عاشورایی و اجرای آن را به کل سال تعمیم داد. به هر حال این گونه از نمایش ایام مناسبتی و خاص خود را دارد و بیشترین زمانی هم که کاربرد دارد، همان ایام محرم و صفر است و روحیه مخاطب برای چنین نمایش‌هایی آماده است. ولی یک عده‌ای هم گله‌مند می‌شوند که چرا در طول سال این‌گونه به کارهای مذهبی پرداخته نمی‌شود و ما بیشتر شاهد این آثار در ایام محرم، ماه رمضان و ایام فاطمیه هستیم و در واقع، انتقادها متوجه تمرکززایی این‌گونه از نمایش‌ها در ایام خاص و مناسبتی است. در حالی که نباید فراموش کرد که ما ایام و اعیاد مذهبی بسیاری در ماه‌های ربیع ، رجب و شعبان داریم که باید برای آنها هم طراحی ویژه و حساب‌شده‌ای داشته باشیم. نمایش مذهبی ظرفیت این را دارد که به این ایام بپردازد و قطعاً خروجی‌های خوبی هم خواهد داشت. بنابراین من فکر می‌کنم که می‌توان در طول سال آثار نمایشی مذهبی و مناسبتی را روی صحنه برد زیرا چنین پتانسیلی وجود دارد.

ظرفیت‌های تئاتر مذهبی را نادیده نگیریم

وی در ادامه می‌گوید: ما باید کارهایی تولید کنیم که در میان مخاطبان ایجاد روحیه و انگیزه کند و به نظرم کارهای مذهبی این پتانسیل را دارند که چنین فضایی را ایجاد کنند. در کنار آن، نیازمند این هستیم که ذهنیت درستی در مخاطب ایجاد کنیم و برای اینکه نسبت به پیامی ‌که به او می‌دهیم حالت تدافعی نداشته باشد، باید هوشمندانه کار کنیم. متأسفانه برخی در این زمینه بدسلیقگی می‌کنند. ما با 2 جامعه هنری و اجتماعی طرف هستیم که باید نیازهای آنها را برآورده کنیم و این تصور که کارهای مذهبی نباید آثاری باشد که در آنها شادی و نشاط متبلور شود، بسیار اشتباه است. بلکه باید بدانیم به وقت شادی، امید و آرزو را به مخاطب بدهیم و به وقت ایام سوگواری پیام‌های مرتبط با عزاداری را.

این کارگردان تئاتر با تأکید بر پژوهش در فضای هنری، عنوان کرد: تئاتر مذهبی به‌شدت نیازمند پشتوانه پژوهشی است و متأسفانه فعالیت ما در این عرصه اندک می‏باشد و این اتفاق خیلی کم افتاده است. البته کار پژوهشی در همه زمینه‌ها کمرنگ است و خیلی از پژوهش‌ها اصلاً اجرایی نیستند در حالی که هدف اصلی آنها این است که بتوانند عملیاتی شوند و قاعدتاً اگر به منصه ظهور نرسند کارآیی لازم را نخواهند داشت. این در حالی است که ما پروژه‌هایی تحقیقاتی که عملیاتی شوند، نداریم و در حوزه تئاتر هم این اتفاق نیفتاده است. این پژوهش‌ها باید توانایی لازم در ارایه راهکار به ما را داشته باشند و در عرصه عملیاتی جای خود را باز کنند.

بودجه پژوهش اندک و توقعات بسیار

وی افزود: اما از سویی دیگر نباید از این ذکر این نکته غافل شد که کار پژوهشی هزینه‌بر و زمان‌بر است و بودجه‌های اختصاصی به این کار بسیار ناچیز و محدود است. من به‌شخصه بسیار علاقه‌مندم که برای کارهایم از پشتوانه‌های پژوهشی قوی بهره ببرم و یک کار پژوهشی دستمایه یک کار اجرایی شود. اما چون این کار بسیار زمان‌بر است و هزینه‌های بالایی را می‏خواهد و در ابعادی دیگر توجیه اقتصادی هم ندارد، کمتر میسر می‌شود.

مدیر مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری در بخش دیگری از سخنان خود یادآور شد: مرکز هنرهای نمایشی و وزارت ارشاد در این مورد کمی‌ ضعیف عمل کرده و ما می‌توانیم در عرصه هنرهای نمایشی در ایام مختلف آثار ارزشمندی را روی صحنه ببریم که پاسخگوی نیازهای مردم در ایام عزاداری باشد. نه اینکه آثار سطحی و با کیفیتِ پایین را به مخاطب بدهیم. ما می‌توانیم با نمایش‌های قوی و منسجم به لحاظ محتوایی و موضوعی خیلی از پیام‌های عاشورا را در قالب هنرهای نمایشی منتقل کنیم و روی صحنه ببریم. منبر ما در تئاتر صحنه است که می‌توان کارهای ماندگاری روی آن خلق کرد و به نمایش گذاشت. ما باید از ظرفیت‌های هنر و صحنه برای ترویج فرهنگ، تفکر و اندیشه عاشورایی استفاده کنیم. اما از طرفی به دلیل اینکه این نمایش‌ها شلوغ و پرهزینه هستند، متأسفانه کم کاری  صورت می‌گیرد.

برنامه‌های حوزه هنری برای ایام محرم

وی با اشاره به اینکه مرکز هنرهای نمایشی حوزه هنری هم برای ایام محرم برنامه‌های ویژه‌ای دارد، گفت: طبق برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده نمایش «واگویه‌های گندابی» به کارگردانی محمدجواد کبودرآهنگی، «دل آخته» به کارگردانی جلال خباز و نمایش «کربلای بی شمر» به نویسندگی و کارگردانی رضا صابری در ایام محرم روی صحنه می‌روند. پس از اجرای این آثار نمایشی نیز برنامه‌های ویژه‌ای هم تدارک دیدیم که به محض نهایی‌شدن، اطلاع‌رسانی خواهیم کرد.